Bestorming van de Belastingbastille van box 3

De box-3 heffing blijft de gemoederen bezig houden. Om het geheugen op te frissen: de Hoge Raad heeft eind 2021 bepaald dat het fictief rendement in box 3 in de jaren 2017 tot en met 2020 is vastgesteld op basis van een onrechtvaardig (hoog) fictief rendement. Desondanks was dit voor velen een pyrrusoverwinning, want het kabinet nam na wat wikken en wegen het standpunt in dat meestal de bezwaartermijn van 6 weken ondertussen al lang verlopen was, waardoor geen compensatie gegeven hoefde te worden.

De onvrede was voor veel burgers echter groot genoeg om toch een verzoek tot ambtshalve vermindering bij de Belastingdienst in te dienen. Dat gegeven zou dan kunnen leiden tot honderdduizenden individuele gerechtelijke procedures. Om die situatie te voorkomen, is besloten om in één procedure aan de belastingrechter de vraag voor te leggen en in één keer een uitspraak te krijgen of iedereen voor compensatie in aanmerking kan komen. Ongeacht of de bezwaartermijn al is verlopen. Het is dan niet meer nodig dat iedereen zelf een verzoek indient en eventueel daarna een procedure aanspant.

Papieren bestorming van de Bastille

Stelt je eens voor: honderdduizenden potentiële individuele gerechtelijke procedures… Het beeld dat zoiets bij mij oproept, is dat van een (papieren) bestorming van de Bastille. Een groeiende menigte verzamelt zich voor de poorten van de Belastingdienst uit onvrede over de gang van zaken. Onvrede over de onrechtvaardigheid van belastingheffing over een ‘verzonnen’ inkomen. Inkomen dat er misschien bij lange na niet was.

Toen het fictieve rendement nog 4% was, bij de invoering van dit systeem in 2001, was het rendement op spaarrekeningen veelal al minder dan het fictieve rendement van destijds 4%.  Vanaf 2005 gold het zelfde voor staatsobligaties. Als een rendement voor langere tijd niet meer zonder veel risico haalbaar is, gaat dit systeem wringen. En vanaf 2017 is de heffing zelfs op basis van een gemiddeld inkomen. Dat is haast per definitie onrechtvaardig. Als we voor de inkomstenbelasting als geheel zouden kiezen voor een heffing op basis van een gemiddeld inkomen, gaat in sommige postcodegebieden de vlag uit en maken deurwaarders op andere plekken overuren.

Hoe het ook zij, het verband met het werkelijk inkomen van een individuele burger is steeds verder uit zicht geraakt. Het parlement heeft de onvrede die hierover bestaat laten voortduren en logischerwijs komt zoiets op enig moment tot een kookpunt. Geen enkele beleidsmaker kan straffeloos, jaar-in-jaar-uit, steeds andere belangen voor laten gaan op het belang van rechtvaardigheid. Dat werkt niet en is desastreus voor de vertrouwensrelatie.

De poorten gesloten, op zoek naar de zijdeur

De Hoge Raad houdt de poorten nu nog enigszins dicht, met haar oordeel dat de Belastingdienst een verzoek om ambtshalve vermindering van een onherroepelijke aanslag mag afwijzen maar een zijdeur lijkt nog open te staan. In een individuele situatie zou een beroep op de algemene beginselen van behoorlijk bestuur of de mensenrechten succesvol kunnen zijn. Als die zijdeur inderdaad open staat, dan zijn er misschien op een later moment alsnog (honderd)duizenden individuele procedures.

Velen zullen proberen hun belasting te verminderen en daarbij geldt: niet geschoten is altijd mis. Voorlopig is het eerst aan de belastingrechter om de lastige afweging te maken; of de zijdeur alsnog gesloten moet worden, de Belastingdienst de mogelijkheid krijgt om de stroom verzoeken in goede banen te leiden of gaat men de poort weer open zetten voor individuele behandeling. Met in het achterhoofd dat in die laatste situatie de Belastingdienst volledig overlopen zal worden. De Belastingdienst gaat dan ‘op zwart’. En dat heeft weer andere gevolgen, niet in de laatste plaats voor de zorgsector.